door Veerle Wouters en Hendrik Vuye – www.doorbraak.be .

Zelfs het lot van België is in België vergrendeld.

Vaak zijn het vurige minnaars van België, Kristof Calvo (Groen) op kop, die het referendum verdedigen. Er zijn ook de Franstaligen die dreigen met een referendum in de zes randgemeenten. Maar ook bij de Vlaamse Bewegers vindt men voorstanders. Karl Drabbe brak er alvast een lans voor. Dit kan zorgen voor een sterkere samenleving met een hoger politiek bewustzijn dan vandaag, argumenteert hij.

Belgische vlag WK

Op de nieuwjaarsreceptie 2016 van de Vlaamse Volksbeweging (VVB) kondigt voorzitter Bart De Valck een ‘permanent referendum’ aan : ‘Een politieke barometer in Vlaanderen die kan gevolgd worden en getoetst aan de politieke schommelingen’. Op de nieuwjaarsreceptie 2017 wordt het project echter afgevoerd door directeur Bert Schoofs. Dit gebeurt ‘gesteund door de goede raad van verschillende prominenten uit de Vlaamse Beweging’.

Terminologie en ervaring

Juridisch bekeken is een referendum niet hetzelfde als een volksraadpleging. Een referendum is bindend, dit betekent dat het volk beslist. Een volksraadpleging is maar adviserend. Nadien beslist het bevoegde staatsorgaan.

Met referenda hebben we in België geen ervaring. Met volksraadplegingen wel. Op 12 maart 1950 wordt een volksraadpleging georganiseerd over de eventuele terugkeer van Leopold III. 57,68% stemt voor de terugkeer van de koning. Het land is echter communautair zwaar verdeeld, het gekende verhaal van de twee democratieën. In Vlaanderen bedragen de ja-stemmen 72%, te Brussel 48% en in Wallonië slechts 42%. Op 22 juli 1950 zal de koning naar België terugkeren. Er breken rellen uit die in Wallonië bijzonder hevig zijn. Te Grâce-Berleur worden drie manifestanten door de rijkswacht doodgeschoten. België staat op een millimeter van een burgeroorlog.

Verkiezingen 2014

In 2000 organiseert de regering-Verhofstadt I een volksraadpleging over de werking van de federale administratie en de Copernicus-hervorming. Groots aangekondigd met de slogan ‘Elke Belg een beetje koning’, maar het wordt niets meer dan een bevraging via de post. Totale kostprijs : 80 miljoen Belgische Frank (2 miljoen Euro). Sommige vragen zijn ook al te gek. Bijvoorbeeld of men vindt dat de federale administratie kwaliteitsvol moet zijn. Maar de burgers zijn niet gek. Minder dan 10% heeft het antwoordformulier teruggestuurd. De propagandastunt van Guy Verhofstadt (Open VLD) is mislukt.

De Grondwet en de grendels

Een referendum wordt meestal in strijd bevonden met de Grondwet. De Raad van State oordeelt steevast dat ook een volksraadpleging in strijd is met de Grondwet. Maar hier is er wel het precedent van 1950.

De Grondwet laat wel gemeentelijke en provinciale volksraadplegingen toe sedert 1995. Met de zesde staatshervorming (2011-’14) bestaat ook de mogelijkheid van een gewestelijke volksraadpleging. Een nieuw artikel 39bis laat het toe voor ‘uitsluitend aan de gewestelijke organen opgedragen aangelegenheden’.

Dit artikel is op maat van het Waals Parlement geschreven, een gewestparlement. Het Vlaams Parlement daarentegen is een gemeenschapsparlement, dat ook de gewestbevoegdheden uitoefent. Een volksraadpleging over gemeenschapsaangelegenheden is echter niet toegelaten.

Zo vergrendelt de Grondwet de mogelijkheid om een volksraadpleging of referendum te organiseren over Vlaamse onafhankelijkheid. En wie daar tracht aan te ontsnappen, botst op het Grondwettelijk Hof. De vraag die men aan de bevolking stelt, moet worden goedgekeurd door het Grondwettelijk Hof. De bijzondere wet – nog een grendel – stelt : ‘Indien het Grondwettelijk Hof niet wordt geadieerd,* wordt de volksraadpleging niet georganiseerd. De volksraadpleging kan niet georganiseerd worden zolang het Hof zich niet heeft uitgesproken’.

republiek Vlaanderen

Wanneer een droom een nachtmerrie wordt

Wie droomt van een referendum of volksraadpleging over Vlaamse onafhankelijkheid zal botsen op het Grondwettelijk Hof. In de feiten komt dit neer op een grendel. Dit is ook in andere landen het geval. De Catalanen hebben dit reeds meermaals ondervonden. Recent botste de onafhankelijkheidsbeweging in Beieren nog op het Bundesverfassungsgericht. Het Spaanse en het Duitse Grondwettelijk Hof gooien telkenmale roet in het eten.

Het Schotse referendum van 2014 spreekt dit niet tegen. Dit is er pas gekomen na het ‘Edinburgh Agreement’ gesloten in 2012 door Brits eerste minister David Cameron en Schots minister-president Alex Salmond. Dit akkoord liet het toe. Op de vraag van Schots minister-president Nicola Sturgeon om een tweede referendum te mogen organiseren, antwoordde Theresa May laconiek : ‘Now is not the time’. Ook de Schotten liggen aan de leiband en hangen af van Downing street.

yes scotland should be an independent country

Binnen de Belgische grondwettelijke structuren kan het Vlaams Parlement geen volksraadpleging over onafhankelijkheid organiseren. Dit belet echter niet dat het Vlaams Parlement een voldoende democratische legitimiteit heeft om te beslissen dit toch te doen. Er zijn wel praktische moeilijkheden. Men botst op het klassieke probleem : Brussel. Betrekt men Brussel al dan niet bij dit initiatief ? Wie is er daar stemgerechtigd ? Hoe organiseert men dit op het grondgebied van het Brusselse Hoofdstedelijk Gewest ? Hoe men praktisch te werk moet gaan is onduidelijk.

Het voorbeeld van Catalonië leert dat een Grondwettelijk Hof de piste van een referendum of een volksraadpleging kan bemoeilijken. Net daarom schrijven we in ons Grendelboek dat een referendum een pad is dat men best niet bewandelt. Alle wegen leiden dan wel naar Rome, maar niet allemaal leiden ze even makkelijk naar Vlaamse onafhankelijkheid.

_____

* juridische term voor “aangesproken, benaderd”, van het Latijnse adire, gaan naar. (nvdr)

Foto’s (c) Gazet van Hove.