door Dirk Rochtus – www.doorbraak.be .

Over een front van 2.000 kilometer, van de Oostzee tot de Zwarte Zee, vielen in het ochtendgrauw van 22 juni 1941 drie miljoen Duitse soldaten binnen in de Sovjet-Unie. Het Duitse ministerie van Buitenlandse Zaken overhandigde de Sovjet-Unie een nota waarin niet eens het woord ‘Kriegserklärung’ voorkwam. De diplomaten van het nationaalsocialistische Duitsland gaven te verstaan dat het Russische gedrag van die aard was geweest dat de Wehrmacht zich gedwongen zag ‘Gegenmaßnahmen’ te treffen. Met die ’tegenmaatregelen’ zette Berlijn een punt achter het Niet-Aanvalspact dat Duitsland en de Sovjet-Unie op 23 augustus 1939 hadden gesloten.

‘Unternehmen Barbarossa’ was genoemd naar de Rooms-Duitse keizer Friedrich Barbarossa (1122-1190) die Adolf Hitler vier jaar eerder had geroemd als de eerste die ‘den germanischen Kulturgedanken ausgesprochen und als Bestandteil seiner imperialen Mission nach außen getragen habe’ (de Germaanse culturele gedachte uitgesproken en als bestanddeel van zijn imperiale missie naar buiten gedragen had).

De bestempeling door de nationaalsocialistische propaganda van de inval in de Sovjet-Unie als ‘Kreuzzug gegen den Bolschewismus’ en daarmee dus ook als een ‘Präventivkrieg’ kon niet verhullen dat het Hitler om een veroverings- en een vernietigingsoorlog ging. Nazi-Duitsland wilde ‘Lebensraum’ en tegelijk de ideologische tegenstander, het bolsjewisme als ‘uitvinding en werktuig van het Jodendom’, uitschakelen. De Duitse soldaten hadden het bevel gekregen de Sovjet-Russische bevolking niet te sparen en de politieke commissarissen van het Rode Leger niet krijgsgevangen te nemen, maar onmiddellijk te executeren (‘Kommissarbefehl’ van 6 juni 1941).

Pre-industrieel

Voor Adolf Hitler moest Duitsland weer grootmacht, meer nog, wereldmacht worden. Op 3 februari 1933 al had de kersverse rijkskanselier in een voordracht voor de ranghoogste officieren van de ‘Reichswehr’, de voorloper van de ‘Wehrmacht’, gesproken over ‘Eroberung neuen Lebensraums im Osten und dessen rücksichtslose Germanisierung’ (verovering van nieuwe levensruimte in het oosten en het onverbiddelijke germaniseren ervan). De contouren van dat concept had hij neergepend in Mein Kampf (1924).

De overwinningen van de Wehrmacht in West-Europa in 1940 deden diplomaten en ambtenaren in de verschillende Duitse ministeries weer oude plannen bovenhalen voor een door het Groot-Duitse Rijk gecontroleerd en zelfs beheerst Centraal-Europa. De notie van ‘Mitteleuropa’ was niet ver weg, de geest van een zelf bedruipend handelsblok onder Duitse leiding leefde zoals ten tijde van het Duitse keizerrijk nog door de bureaus van strategen en planningsambtenaren. De ‘Führer’ zag het veel weidser. Hij wilde Oost-Europa, met Wit-Rusland, Oekraïne en Rusland als constituerende delen, koloniseren en germaniseren.

Als de nazi’s inderdaad de bouwers van een imperium hadden willen zijn, zouden ze de mensen in de onderworpen landen de kans hebben moeten geven om er de burgers van te zijn. Zo hadden de Romeinen met succes hun imperium opgebouwd. Maar Hitler was alleen geïnteresseerd in de beheersing van het continent door het Duitse volk. Hij was tot het bittere einde een ‘Groot-Duitse nationalist’, stelt de Britse historicus Mark Mazower [1]. ‘Machen Sie mir dieses Land wieder deutsch!’, zou Hitler tegen functionarissen hebben geroepen na de verovering van het Sloveense deel van Joegoslavië waar veel Volksdeutsche als minderheidsgroep leefden. Het woord ‘wieder’ kwam telkens weer terug bij de verovering van gebieden in Oost-Europa.

De ideologisch geplande germanisering hield het aantrekken van Duitse kolonisten in en ook de ‘Eindeutschung’ van mensen die als raciaal waardig daartoe bevonden werden. Waar verduitsing niet kon, stond vernietiging of ‘Umsiedlung’ (verplaatsen van bevolkingsgroepen) op het programma, of als ultiem middel degradatie tot de status van dienaar van het Duitse ‘Herrenvolk’. In de veroverde gebieden richtten de nationaalsocialisten daartoe honderden concentratiekampen en zes vernietigingskampen op. De Duitse journalist Sebastian Haffner (1907-1999) noemt in zijn uitmuntend werk Anmerkungen zu Hitler (Kanttekeningen bij Hitler) ‘levensruimte’ een ‘onjuist concept’. Hitler zou in feite nog de logica van het pre-industriële tijdperk hebben gevolgd, want : ‘Welvaart en macht hangen sinds de industriële revolutie niet meer af van de omvang van het grondbezit, maar van de stand van de technologie. De omvang van de levensruimte is daarvoor niet van belang.’ [2]

Verschrompeld

De nazi’s trommelden vrijwilligers uit heel Europa op om deel te nemen aan de ‘antibolsjewistische kruistocht voor Europa’, maar Europa betekende voor hen een Duits Europa, de uitbouw van een Duits imperium tot de Oeral waar een beschermingslinie tegen de ‘Aziatische hordes’ moest worden aangelegd. Nazi-Duitsland wilde wereldmacht zijn, maar moest op den duur optornen tegen haast de hele wereld. Hitler wilde met het verpletteren van de Sovjet-Unie de Britten hun ‘Festlandsdegen’ (letterlijk : continentale degen) uit de handen slaan, en zadelde zo Duitsland met een tweefrontenoorlog op (waarvoor hij vroeger zelf altijd al had gewaarschuwd).

Keerpunten in de oorlog waren Stalingrad en de tankslag van Koersk in 1943. De Duitse soldaten moesten op hun stappen terugkeren. Terwijl het Rode Leger oprukte naar Berlijn, openden de Britten en Amerikanen op 6 juni 1944 een tweede front in Normandië. Het nazi-imperium schrompelde ineen tot er alleen nog de bunker onder de Reichskanzlerei van overbleef. Daar pleegde Hitler op 30 april 1945 zelfmoord, terwijl soldaten van het Rode Leger in die dramatische uren kort voor de capitulatie van Berlijn een paar honderd meter verder de vlag van de Sovjet-Unie op de Reichstag hesen.

Napoleon

Symbolisch hadden de tekenen voor de imperialist Hitler bij het begin van het ‘Unternehmen Barbarossa’ niet goed gestaan. Keizer Friedrich Barbarossa was tijdens de Derde Kruistocht verdronken in een rivier in Klein-Azië en de 22ste juni was ook de dag waarop Napoleon in 1812 zijn faliekant afgelopen veldtocht tegen Rusland was begonnen. De Sudetenduitse auteur Franz Fühmann (1922-1984) verhaalde na de oorlog hoe het beeld van Napoleon voor zijn ogen opdoemde toen hij als soldaat aan het oostfront een wereldkaart openvouwde met de Sovjet-Unie erop als ‘een reusachtig rood rijk waarvoor een paar gekleurde puntjes lagen, waarvan er eentje Duitsland heette’. Of het niet vermetel was geweest om zo’n reusachtig land te willen aanvallen, vroeg Fühmann zich af : ‘Was wollten wir denn vor Moskou, was sollten wir denn in Kiew, das war doch Wahnsinn, das hatte doch auch Napoleon nicht gekonnt !’ [3]

(Een gedeelte van deze tekst stamt uit het in 2013 verschenen boek Dominant Duitsland van de auteur. Dirk Rochtus werkt aan een nieuw, dit najaar te verschijnen, boek over Duitsland.)

[1] Mark Mazower, Hitler’s Empire. Nazi Rule in occupied Europe, London 2008.

[2] Sebastian Haffner, Anmerkungen zu Hitler, Frankfurt am Main 2013, 30. Auflage, p. 103-104

[3] Franz Fühmann, Das Judenauto/Kabelkran und Blauer Peter/Zweiundzwanzig Tage oder die Hälfte des Lebens, Rostock 1979, p. 84-85.

 

Foto’s (c) Reporters – coverfoto : Adolf Hitler (1889-1945).