Kadert de fameuze ‘dialoogschool’ in een strategie om het atheïsme te isoleren en de seculiere samenleving in vraag te stellen ?
Door Johan Sanctorum – www.doorbraak.be .
In een essaybundel uit 2008, getiteld De islam in Europa : dialoog of clash ? publiceerde ik een artikel waarin een samengaan tussen Christendom en Islam (voor de beleefdheid beide met hoofdletter) werd onderzocht. Een soort joint venture dus, die de afmetingen kon aannemen van een heuse fusie. Uiteindelijk geloven beide in eenzelfde god en schepper, die ze verschillend benoemen. Tijdens een toespraak op 27 maart jongstleden voor afgevaardigden van verschillende religies zei paus Franciscus letterlijk dat de moslims ‘de ware levende en genadige God aanbidden’. Dat is sterke taal. Over de rol van Jezus en Mohammed is er onenigheid, maar laat dat een zaak zijn voor een theologische commissie die er nog eeuwen kan over palaveren.
Het punt is dat beide één grote vijand gemeen hebben : het atheïsme en zijn maatschappelijke afleiding : de seculiere samenleving die geloof wil terugdringen tot de status van privézaak, een hobby die in de woonkamer of garage thuishoort, maar niet in het openbare leven, laat staan op school. Ik ben altijd een radicale voorstander geweest van de seculiere samenleving naar Frans model. De vrijheid van godsdienst blijft voor mij de vrijheid van sigaretten roken en een liter whisky per dag drinken. Doe het als je het niet laten kan, maar verveel er anderen niet mee en hou kinderen uit de buurt.
Meer filosofisch en Freudiaans zag en zie ik het monotheïsme (het geloof in één god) als een opgedrongen vorm van mentale armoede, die ambiguïteit en veelzinnigheid verwerpt. Alles wordt herleid tot één oorzaak, één principe, dé grote formule : tot op vandaag is de wetenschap door dat misverstand aangetast. Uiteindelijk fundeert de politieke macht zich eveneens, dikwijls onbewust, op dat religieuze dogma dat de schepper zich zou laten vertegenwoordigen door een of meer wereldlijke potentaten. Poetin en Erdogan lijden in hoge mate aan dit complex, maar ook op lagere echelons is een kleine zelfvergoddelijking veelal merkbaar.
Oecumene
Acht jaar na mijn artikel blijkt het katholieke onderwijsnet in Vlaanderen een heuse move te maken in de richting van de moslimgemeenschap. In naam van de ‘dialoogschool’ zou er, vindt topman en theoloog Lieven Boeve, plaats moeten worden gemaakt voor islamlessen en gebedsruimtes in het katholiek onderwijs. Let wel : niet voor zedenleer of een algemeen vak waarin de Europese waarden van de Verlichting en het humanisme worden uitgediept. Neen, het gaat werkelijk om het aftasten van de mogelijkheden van een interreligieuze coalitie die – in het theologische brein van Lieven Boeve – mogelijk tot dé nieuwe dominerende Europese religie zou kunnen uitgroeien. Een fusie onder de naam Christlam – of neutraler – Abrahamisme, genoemd naar de oudste en grootste profeet, ik zeg maar wat. Misschien is er dan zelfs een plaatsje voor de joodse religie, dan is de club compleet.
In de theologie spreekt men van een oecumene, een poging om de verschillende kerkgemeenschappen terug in elkaar te puzzelen en dit helemaal in overeenstemming met het monotheïstische fundament. Het is toch te gek dat meerdere religieën, die elk in die ene almacht geloven, elkaar wederzijds vervloeken en in de ban slaan ? Maar laten we even de economische metafoor rond maken, want het gaat natuurlijk over machtsverhoudingen. Bij een fusie tussen twee bedrijven gaan twee eenheden op in een nieuwe eenheid die beide incorporeert. Is de ene evenwel veel groter dan de andere, in aantal aandelen of bedrijfswaarde, dan gaat het in de praktijk veeleer om een overname. Toegepast op het Christendom en de Islam : welk ‘bedrijf’ beschikt over de meeste aandelen, de sterkste impact, het grootste handelsfonds ?
We moeten daar verder geen tekeningetje bij maken : het voorstel van het katholieke onderwijsnet moet gezien worden als een zwaktebod en een bereidheid om zich quasi te laten opslorpen door een veel sterkere, expansievere concurrent. We spreken dan finaal over de dhimmitude : het gedogen van christenen in de moslimcultuur mits een aantal beperkingen. Nogmaals : als dit religieus superconcern ooit vorm krijgt, zullen de niet-gelovigen zich in hun garage of achterkeuken mogen uitleven, hopende dat de religieuze politie niet binnenvalt. Misschien schoot de fantasie van Michel Houellebecq (Soumission) nog te kort en moet een letterkundige van hier eens dat groot-Abrahamitisch fusiescenario uit de doeken doen. Op zijn Vlaams, het equivalent van onze hutsepot, maar dan vermoedelijk zonder varkenspoten. De dialoog zal het uitwijzen.
Ondertussen in de politieschool
Dat de seculiere samenleving onder druk staat is een understatement. Terwijl intellectueel links en rechts langzamerhand naar elkaar toegroeien omtrent het onverkort handhaven van de Europese humanistische waarden, doet de katholieke Kerk iets anders, namelijk de religie opvrijen die haaks staat op al deze waarden.
Ondertussen aarzelt het bestel en worden de meest tegenstrijdige signalen gegeven. Politici toeteren wel dat de democratische rechtstaat voor hen heilig is, tegelijk gebeuren op het terrein dingen die wij tien jaar geleden niet voor mogelijk zouden hebben gehouden. Zwembaden met aparte, door gordijntjes gescheiden afdelingen voor vrouwen bijvoorbeeld. In het openbare leven, op straat, de school, tekent zich een consensus af, een nieuwe vorm van politieke correctheid, die onmiskenbaar inlevert op wat wij als hedendaags en vanzelfsprekend zijn gaan beschouwen. Het ‘respect’ voor een strenge, puriteinse, hiërarchisch denkende maar ook absolutistische moraal als de Islam, kan niet anders dan steeds meer stukjes van deze moraal implementeren in de publieke ruimte. Zo krijg je vrouwenzwembaden en al de rest. Grappig is wel, dat de mei 68-opstand begon als een zwembadrel op de universitaire camping Parijs/Nanterre, waar meisjes en jongens gescheiden moesten zwemmen en elkaar op kot niet mochten bezoeken. Zo oud is dus onze moderniteit.
Voor de straatwerkers, de behoeders van de openbare ruimte, is dit niet simpel. Wees vandaag maar eens flik, ordehandhaver, veiligheidsagent en aaibare nonkel in een buurt vol kutmarokkaantjes. In de provinciale politieschool van Antwerpen worden nu ook islamcursussen in het programma opgenomen. Er is uiteraard niets mis met een luik maatschappelijke educatie en zelfs cultuurfilosofie in zo’n politieschool. Terreinkennis is cruciaal, ken je pappenheimers.
Maar het idee om moslims als burgers ‘hors catégorie’ te beschouwen, een geval apart dat een andere benadering verdient, is bijzonder tricky. Het rood licht moet voor iedereen gelden, voor alle religies, het begrip ‘religie’ op zich is hier volstrekt irrelevant.
Is het belangrijk voor een politieagent dat hij/zij weet dat de Koran homoseksualiteit expliciet veroordeelt ? Vanuit academisch-humanistisch standpunt wel. Toch zou, indien niet juist omkaderd, het de boodschap kunnen meegeven dat holebi’s zich in allochtone buurten niet al te ‘zichtbaar’ moeten opstellen. Of dat vrouwen er geen korte rokjes moeten dragen. Of dat je er geen broodje ham moet eten. Of niet naar muziek moet luisteren.
We bevinden ons hier op een hellend vlak, en ik zou als filosoof in die politieschool toch graag eens een paar lessen ‘Dialectiek van de Verlichting’ willen geven. In die lessen zou ik onder meer de praktijktest van het pastavergiet willen demonstreren : behandel elke religie met respect, alsof het om de Kerk van het Vliegende Spaghettimonster ging. In de opleiding van ambtenaren en vertegenwoordigers van de uitvoerende macht is strikte levensbeschouwelijke neutraliteit cruciaal. Naast de school is de publieke ruimte dé plek waar onze moderne seculariteit vorm krijgt, elke dag opnieuw. Laten we beide koesteren en actief verdedigen.
Johan Sanctorum is filosoof, publicist, blogger en Doorbraak-columnist.
Foto’s © Gazet van Hove.